Το, παγκοσμίως,
γνωστό αυτό μυθιστόρημα(της δεκαετίας του ’50) του Καζαντζάκη(που έγινε ταινία
από τον Σκορτσέζε στα τέλη των ’80ς), δεν αποτελεί, δυστυχώς, το μοναδικό
δείγμα θρησκευτικής(χριστιανικής) βίας στην Ελλάδα, αλλά επιλέχτηκε, για τον
λόγο, ότι ανήκω στους αυτόπτες μάρτυρες της βαρβαρότητας αυτής, αλλά και στα
όσα ακολούθησαν ως την απαγόρευση της προβολής της ταινίας, δηλαδή, τη
«νομιμοποίηση της χριστιανικής βαρβαρότητας», ουσιαστικά, από την, τότε,
ελληνική δικαιοσύνη…
Αλλά ας πιάσουμε το θέμα «Τελευταίος πειρασμός» από την αρχή του, για να φτάσουμε στην – επιδιωκόμενη – εστίαση, στο που, δηλαδή, μπορούν να οδηγήσουν τέτοιες πρακτικές, «ευνοούμενες» από το ελληνικό σύνταγμα.
Ελευθερία της τέχνης και θρησκευτική λογοκρισία στο ελληνικό σύνταγμα
Αλλά ας πιάσουμε το θέμα «Τελευταίος πειρασμός» από την αρχή του, για να φτάσουμε στην – επιδιωκόμενη – εστίαση, στο που, δηλαδή, μπορούν να οδηγήσουν τέτοιες πρακτικές, «ευνοούμενες» από το ελληνικό σύνταγμα.
Ελευθερία της τέχνης και θρησκευτική λογοκρισία στο ελληνικό σύνταγμα
Η Ελλάδα ανήκει
στις, ελάχιστες, χώρες(που στην πλειοψηφία τους είναι θεοκρατικές, όπως, π.χ.
το Ιράν), όπου, σύμφωνα με το σύνταγμά της, το (ελληνικό) κράτος, έχει επίσημη
θρησκεία, και, συγκεκριμένα την ανατολική ορθόδοξη χριστιανική.
Έτσι, ενώ στο μεταπολιτευτικό Σύνταγμα, που ψηφίστηκε το 1975, προβλέπει ότι :
- «Η τέχνη και η επιστήμη, η έρευνα και η διδασκαλία είναι ελεύθερες»
- «Η ανάπτυξη και η
προαγωγή τους αποτελεί υποχρέωση του Κράτους»(16,1)
- «Ο Τύπος είναι
ελεύθερος. H λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό μέτρο απαγορεύονται» (14,2)
Παράλληλα, όμως
προβλέπεται:
- «κατασχέσεις εφημερίδων και άλλων εντύπων» για διάφορους λόγους, μεταξύ των οποίων κι «η προσβολή της χριστιανικής και κάθε άλλης γνωστής θρησκείας»(14,2).
Πολλές, μάλιστα, από τις περιπτώσεις λογοκρισίας, αφορούν την καθύβριση της θρησκείας, σύμφωνα με το άρθρο 199 του Ποινικού Κώδικα, που ορίζει ότι «όποιος δημόσια και κακόβουλα καθυβρίζει, με οποιονδήποτε τρόπο, την Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία του Χριστού, ή άλλη θρησκεία, ανεκτή στην Ελλάδα, τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι δυο ετών.
- «κατασχέσεις εφημερίδων και άλλων εντύπων» για διάφορους λόγους, μεταξύ των οποίων κι «η προσβολή της χριστιανικής και κάθε άλλης γνωστής θρησκείας»(14,2).
Πολλές, μάλιστα, από τις περιπτώσεις λογοκρισίας, αφορούν την καθύβριση της θρησκείας, σύμφωνα με το άρθρο 199 του Ποινικού Κώδικα, που ορίζει ότι «όποιος δημόσια και κακόβουλα καθυβρίζει, με οποιονδήποτε τρόπο, την Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία του Χριστού, ή άλλη θρησκεία, ανεκτή στην Ελλάδα, τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι δυο ετών.
Ο «Τελευταίος πειρασμός» κι η περιπέτειά του ως μυθιστορηματικό βιβλίο
(Ο Π. Σταύρου*
αναφέρεται, το 2000, στις αντιδράσεις θρησκευτικής βίας και μισαλλοδοξίας που
οργανώθηκαν τη δεκαετία του 1950, όταν κυκλοφόρησε το έργο του Νίκου Καζαντζάκη
«Ο Τελευταίος Πειρασμός»)
Την πρώτη ιδέα για
συγγραφή βιβλίου, υπό μορφή μυθιστορήματος, για τη ζωή του Χριστού ο Νίκος
Καζαντζάκης εμπνεύστηκε στην Αίγινα το 1942, τον καιρό της γερμανικής κατοχής.
Θα το ονόμαζε Τ' Απομνημονεύματα του Χριστού. Πολλά χρόνια νωρίτερα είχε γράψει την τραγωδία Χριστός.
Η πρώτη ιδέα κυοφορείται μέσα του και οκτώ χρόνια αργότερα αρχίζει να γράφει το βιβλίο, αλλά με άλλο όνομα: Ο Τελευταίος Πειρασμός.
Το τελειώνει το 1951.
Η πρώτη έκδοση γίνεται σε μεταφράσεις στα σουηδικά και στα νορβηγικά το 1952.
Η Εκκλησία της Ελλάδος κάτι ακούει. Και σπεύδει να το καταδικάσει, προτού ακόμη εκδοθεί στα ελληνικά.
Θα το ονόμαζε Τ' Απομνημονεύματα του Χριστού. Πολλά χρόνια νωρίτερα είχε γράψει την τραγωδία Χριστός.
Η πρώτη ιδέα κυοφορείται μέσα του και οκτώ χρόνια αργότερα αρχίζει να γράφει το βιβλίο, αλλά με άλλο όνομα: Ο Τελευταίος Πειρασμός.
Το τελειώνει το 1951.
Η πρώτη έκδοση γίνεται σε μεταφράσεις στα σουηδικά και στα νορβηγικά το 1952.
Η Εκκλησία της Ελλάδος κάτι ακούει. Και σπεύδει να το καταδικάσει, προτού ακόμη εκδοθεί στα ελληνικά.
Η ελληνική έκδοση θα
γίνει, τρία χρόνια αργότερα, το 1955, ενώ από το 1964 μέχρι και σήμερα
κυκλοφορεί, αδιάλειπτα, όπως και το σύνολο της εργογραφίας του Κρητικού
συγγραφέα, από τις Εκδόσεις Καζαντζάκη.
Αλλ' εν τω μεταξύ, το 1953, από τον εκδότη Μαυρίδη τυπώνεται σε πρώτη έκδοση Ο Καπετάν Μιχάλης, το έπος της Κρήτης και της Ελευθερίας. Έτοιμο το βιβλίο του καπετάν Ψωμή και η Εκκλησία της Ελλάδος ζητά από το κράτος τον διωγμό του Καζαντζάκη για μερικές σελίδες του βιβλίου…
Μια άλλη Ορθόδοξη Εκκλησία, για να προλάβει προτού την προλάβουν άλλοι, σπεύδει και καταδικάζει το «αισχρότατο» βιβλίο «Καπετάν Μιχάλης Μαυρίδης». Εσμιξαν σε ένα τον τίτλο του βιβλίου με το όνομα του εκδότη!
Αργότερα θα διερωτηθεί ο Καζαντζάκης: Μα αφού δεν το διάβασαν, πώς το έκριναν ως «αισχρότατο»;
Συνεχίζει ο Π. Σταύρου : «Η Εκκλησία της Ελλάδος δεν ήταν δυνατόν να μείνει πίσω. Άρχισε τις καταδίκες και την ετοιμασία του αφορισμού του Καζαντζάκη, ενός κειμένου δαιμονικού, βεελζεβουλικού και ό,τι αν είπει τις».
Ενδεικτικά αναφέρεται, ως δείγμα κριτικής της εποχής, το Ανακοινωθέν της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, υπογραφόμενο από τον Πρόεδρο της Ιεράς Συνόδου Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Σπυρίδωνα, με τον τίτλο «Η ΙΕΡΑ ΣΥΝΟΔΟΣ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ Ν. ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ» που δημοσιεύεται το 1954 στο Επίσημον Δελτίον της Εκκλησίας της Ελλάδος:
«... Η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος, εξ αιτίας των τελευταίως εκδοθέντων βιβλίων του Ελληνος λογοτέχνου Νικολάου Καζαντζάκη Ο Καπετάν Μιχάλης και Ο τελευταίος πειρασμός και κατόπιν της εκ τούτων προκληθείσης αναταραχής εις τας συνειδήσεις των πιστών, έγνω εν τη αρμοδιότητι αυτής, όπως λάβη τα εν τη εαυτής εξουσία πνευματικά μέτρα, προς διαφώτισιν μεν και προφύλαξιν του ευσεβούς ποιμνίου, προς ανάνηψιν δε και διόρθωσιν του συγγραφέως.
Επειδή αμφότερα τα βιβλία ταύτα αποτελούσι μυκτηρισμόν προς την δογματικήν και ηθικήν διδασκαλίαν της Ορθοδόξου Εκκλησίας, ιδία δε το δεύτερον διαστρέφει και κακοποιεί την θεόπνευστον ευαγγελικήν διήγησιν και θίγει, κατά τρόπον ανερυθριάστως ασεβή και ανίερον, το θεανδρικόν του Κυρίου πρόσωπον, και δη κατά τας ώρας του επί του Σταυρού σωτηρίου Πάθους, διά ταύτα η Ιερά Σύνοδος προς μεν τα ευσεβή της Εκκλησίας τέκνα απευθύνει την πατρικήν παραίνεσιν, ίνα φεύγωσι τα βιβλία ταύτα, ου μόνον μη συντελούντα εις οικοδομήν, αλλά της σαγήνης της τέχνης ανυπόπτως και δηλητηριάζοντα τας ψυχάς
Ο Καζαντζάκης έστειλε και σ' αυτούς τηλεγράφημα, ότι κάνει έφεση στο Δικαστήριο του Θεού, και προσέθεσε: «Μου δώσατε μιαν κατάρα, άγιοι Πατέρες, σας δίνω εγώ μιαν ευχή: Σας εύχομαι να 'ναι η συνείδησή σας τόσο καθαρή όσο είναι η δική μου• και να 'στε τόσο ηθικοί και θρήσκοι όσο είμαι εγώ».
Τελικά η Εκκλησία της Ελλάδος δεν τόλμησε να προχωρήσει στον αφορισμό του Νίκου Καζαντζάκη. Είναι εσφαλμένη η γενική αντίληψη ότι αφορίστηκε ο Καζαντζάκης.
*Ο Πάτροκλος Σταύρου(1933-2014) ήταν Κύπριος συγγραφέας, εκδότης και υφυπουργός και στενός συνεργάτης του αρχιεπισκόπου Μακαρίου, Κυπριανού και του προέδρου Βασιλείου. Ήταν θετός γιος της Ελένης Καζαντζάκη, τον οποίο υιοθέτησε το 1982, και το 1995 του παραχώρησε, ως γονική παροχή, τα πνευματικά δικαιώματα στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη. Είχε αναγορευθεί επίτιμος διδάκτορας της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών το 1991. Τα τελευταία χρόνια, λόγω προβλημάτων υγείας, είχε παραχωρήσει τη διεύθυνση των εκδόσεων στην κόρη του Νίκη Σταύρου.
Αλλ' εν τω μεταξύ, το 1953, από τον εκδότη Μαυρίδη τυπώνεται σε πρώτη έκδοση Ο Καπετάν Μιχάλης, το έπος της Κρήτης και της Ελευθερίας. Έτοιμο το βιβλίο του καπετάν Ψωμή και η Εκκλησία της Ελλάδος ζητά από το κράτος τον διωγμό του Καζαντζάκη για μερικές σελίδες του βιβλίου…
Μια άλλη Ορθόδοξη Εκκλησία, για να προλάβει προτού την προλάβουν άλλοι, σπεύδει και καταδικάζει το «αισχρότατο» βιβλίο «Καπετάν Μιχάλης Μαυρίδης». Εσμιξαν σε ένα τον τίτλο του βιβλίου με το όνομα του εκδότη!
Αργότερα θα διερωτηθεί ο Καζαντζάκης: Μα αφού δεν το διάβασαν, πώς το έκριναν ως «αισχρότατο»;
Συνεχίζει ο Π. Σταύρου : «Η Εκκλησία της Ελλάδος δεν ήταν δυνατόν να μείνει πίσω. Άρχισε τις καταδίκες και την ετοιμασία του αφορισμού του Καζαντζάκη, ενός κειμένου δαιμονικού, βεελζεβουλικού και ό,τι αν είπει τις».
Ενδεικτικά αναφέρεται, ως δείγμα κριτικής της εποχής, το Ανακοινωθέν της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, υπογραφόμενο από τον Πρόεδρο της Ιεράς Συνόδου Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Σπυρίδωνα, με τον τίτλο «Η ΙΕΡΑ ΣΥΝΟΔΟΣ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ Ν. ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ» που δημοσιεύεται το 1954 στο Επίσημον Δελτίον της Εκκλησίας της Ελλάδος:
«... Η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος, εξ αιτίας των τελευταίως εκδοθέντων βιβλίων του Ελληνος λογοτέχνου Νικολάου Καζαντζάκη Ο Καπετάν Μιχάλης και Ο τελευταίος πειρασμός και κατόπιν της εκ τούτων προκληθείσης αναταραχής εις τας συνειδήσεις των πιστών, έγνω εν τη αρμοδιότητι αυτής, όπως λάβη τα εν τη εαυτής εξουσία πνευματικά μέτρα, προς διαφώτισιν μεν και προφύλαξιν του ευσεβούς ποιμνίου, προς ανάνηψιν δε και διόρθωσιν του συγγραφέως.
Επειδή αμφότερα τα βιβλία ταύτα αποτελούσι μυκτηρισμόν προς την δογματικήν και ηθικήν διδασκαλίαν της Ορθοδόξου Εκκλησίας, ιδία δε το δεύτερον διαστρέφει και κακοποιεί την θεόπνευστον ευαγγελικήν διήγησιν και θίγει, κατά τρόπον ανερυθριάστως ασεβή και ανίερον, το θεανδρικόν του Κυρίου πρόσωπον, και δη κατά τας ώρας του επί του Σταυρού σωτηρίου Πάθους, διά ταύτα η Ιερά Σύνοδος προς μεν τα ευσεβή της Εκκλησίας τέκνα απευθύνει την πατρικήν παραίνεσιν, ίνα φεύγωσι τα βιβλία ταύτα, ου μόνον μη συντελούντα εις οικοδομήν, αλλά της σαγήνης της τέχνης ανυπόπτως και δηλητηριάζοντα τας ψυχάς
Ο Καζαντζάκης έστειλε και σ' αυτούς τηλεγράφημα, ότι κάνει έφεση στο Δικαστήριο του Θεού, και προσέθεσε: «Μου δώσατε μιαν κατάρα, άγιοι Πατέρες, σας δίνω εγώ μιαν ευχή: Σας εύχομαι να 'ναι η συνείδησή σας τόσο καθαρή όσο είναι η δική μου• και να 'στε τόσο ηθικοί και θρήσκοι όσο είμαι εγώ».
Τελικά η Εκκλησία της Ελλάδος δεν τόλμησε να προχωρήσει στον αφορισμό του Νίκου Καζαντζάκη. Είναι εσφαλμένη η γενική αντίληψη ότι αφορίστηκε ο Καζαντζάκης.
*Ο Πάτροκλος Σταύρου(1933-2014) ήταν Κύπριος συγγραφέας, εκδότης και υφυπουργός και στενός συνεργάτης του αρχιεπισκόπου Μακαρίου, Κυπριανού και του προέδρου Βασιλείου. Ήταν θετός γιος της Ελένης Καζαντζάκη, τον οποίο υιοθέτησε το 1982, και το 1995 του παραχώρησε, ως γονική παροχή, τα πνευματικά δικαιώματα στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη. Είχε αναγορευθεί επίτιμος διδάκτορας της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών το 1991. Τα τελευταία χρόνια, λόγω προβλημάτων υγείας, είχε παραχωρήσει τη διεύθυνση των εκδόσεων στην κόρη του Νίκη Σταύρου.
Πηγή: Wikipedia.org
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου